Nie-informacja, nie-wiadomość – nieprawda – ale istnieje naprawdę – niestety

Termin fake news jest bądź co bądź, mimo możliwości przetłumaczenia go z języka angielskiego z idealną dokładnością, neologizmem naszych czasów.

Dopiero relatywnie niedawno, dzięki mechanizmom, jakie podsuwa nam technologia, mamy możliwość skutecznego weryfikowania podawanych nam informacji. Nawet, gdy pochodzą z pozoru z pewnych źródeł. Przemierzając internet w poszukiwaniu jednoznacznej definicji można natknąć się na szereg podjętych przez różne osoby i instytucje prób. W cyklu #BliżejSieci przybliżmy sobie najciekawsze i wybrać najtrafniejszą, aby na ich kanwie stworzyć precyzyjniejszy opis omawianego zjawiska.

W 2017 roku powstała teza, według której fake news oznacza wiadomość medialną, która jednocześnie nie jest ani prawdą, ani kłamstwem, opiera się na dezinformacji, często zawierając fragmenty prawdziwe (John Lewis Gillin, 2017). Stworzona przez Gillina definicja wywołała jednak sprzeciw wielu badaczy społecznych oraz językoznawców, ponieważ najzwyczajniej sprzeczna jest z logiką samego znaczenia terminu. (…) Z kolei Cherilyn Ireton i Julie Posetti (2018) twierdzą, że termin fake news jest oksymoronem, ponieważ zestawianie słów „fałszywe” i „wiadomości” podważa wiarygodność informacji i staje w sprzeczności z ideą dziennikarstwa. Ta próba opisania frazy, która zwyciężyła w plebiscycie słowników Collinsa w 2017 roku wydaje się nam z kolei swoistym „pójściem na łatwiznę”. O ile z perspektywy twórcy danej wiadomości faktycznie załatwiałaby sprawę, o tyle z miejsca odbiorcy – niekoniecznie.

Najbliżej, jak się zdaje, słusznej definicji terminu fake news jest obecne wyjaśnienie w słowniku PWN, zgodne również z większością poważnych międzynarodowych źródeł. Można tam przeczytać, że fake news to nieprawdziwe, fałszywe wiadomości, najczęściej rozpowszechniane przez tabloidy w celu wywołania sensacji bądź zniesławienia kogoś.

Zarówno opis zjawiska oraz jego najczęstszego przeznaczenia wydaje się najbliższy naszej definicji i potocznemu rozumieniu omawianego pojęcia. Warto jednak zaznaczyć, że mimo, iż definicja odpowiednio charakteryzuje cechy fake newsa, to można odnieść wrażenie, że ocena informacji jest w jakimś stopniu związana z intencją jej twórcy.

Podsumowując: definicja jest znacznie prostsza niż mogłoby się wydawać i według nas nie wymaga wspinania się na wyżyny akademickiej metodologii. Informacja jest fake newsem automatycznie, kiedy nie jest zgodna z prawdą i stanem faktycznym sytuacji, o której traktuje. Oczywiście aby tak stwierdzić, musi istnieć możliwość weryfikacji podanych wiadomości. W przeciwnym wypadku mamy do czynienia z wątpliwym przekazem i rzecz jasna powinniśmy podchodzić do niego z ostrożnością.

Warto podkreślić, że informacja fałszywa zarówno ze względu na błąd jej twórcy, jak i jego złe intencje, jest dokładnie takiej samej rangi fake newsem mogącym spowodować szkody społecznej o takiej samej skali.

Maciej Fedorczuk