Prezydent RP Andrzej Duda 14 sierpnia podpisał ustawę z dnia 24 czerwca 2021 roku o zmianie ustawy Kodeks cywilny. Nowelizacja ustawy jest wynikiem inicjatywy ustawodawczej Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Inicjatywa ustawodawcza Prezydenta RP została przyjęta przez Sejm jednogłośnie.
– Celem ustawy jest dodanie w Kodeksie cywilnym w przepisach o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym art. 4462 i tym samym wskazanie prawidłowej podstawy prawnej dla instytucji zadośćuczynienia pieniężnego dla najbliższych członków rodziny poszkodowanego za zerwanie więzi rodzinnej z poszkodowanym w następstwie wyrządzenia mu czynem niedozwolonym ciężkiego i trwałego uszczerbku na ciele lub rozstroju zdrowia – informuje Kancelaria Prezydenta RP.
Od wielu lat w praktyce obrotu, w tym w orzecznictwie sądów powszechnych ujawniają się rozbieżności w wykładni obowiązujących przepisów prawa dotyczących odpowiedzialności deliktowej, to jest czy indemnizacji podlega krzywda najbliższego członka rodziny poszkodowanego polegająca na utracie więzi rodzinnej z poszkodowanym, który doznał ciężkiego i trwałego uszczerbku na zdrowiu. Zagadnienie to dotyczy przede wszystkim przypadków utraty więzi rodzinnej w następstwie stanu śpiączki pourazowej poszkodowanego lub stanu wegetatywnego.
Ciężkie i trwałe uszkodzenie ciała powoduje w takich przypadkach niemożność nawiązywania lub kontynuowania więzi rodzinnej. Po stronie członków najbliższej rodziny poszkodowanego powstaje silna i długotrwała trauma. Na przestrzeni ostatnich lat w orzecznictwie sądów powszechnych, ukształtowało się stanowisko, że tego rodzaju krzywda podlega naprawieniu przez zapłatę odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia. Zgodnie z tym kierunkiem judykatury sąd może przyznać zadośćuczynienie pieniężne za krzywdę osobom najbliższym poszkodowanego, który na skutek czynu niedozwolonego doznał ciężkiego i trwałego uszczerbku na zdrowiu. Aktualnie w judykaturze ujawniła się dodatkowo rozbieżność na poziomie rozstrzygnięć Sądu Najwyższego.
W uchwale z dnia 22 października 2020 r. (I NSNZP 2/19), Sąd Najwyższy zajął stanowisko, że osobie bliskiej poszkodowanego, który na skutek czynu niedozwolonego doznał ciężkiego uszkodzenia ciała lub trwałego rozstroju zdrowia, nie przysługuje zadośćuczynienie za zerwanie więzi rodzinnej na podstawie art. 448 k.c. Jednocześnie Sąd Najwyższy wskazał, że w kodeksie cywilnym nie ma podstawy prawnej do zasądzenia tego rodzaju zadośćuczynienia.
Ujawniona rozbieżność i zmiana kierunku rozstrzygania o bardzo istotnych społecznie roszczeniach nie są pożądane z punktu widzenia zasad demokratycznego państwa prawa urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej oraz zasady zaufania do państwa i tworzonego przez niego prawa. W ocenie Prezydenta zmiana kierunku orzecznictwa nie może pozbawiać osób najbliższych poszkodowanego prawa do uzyskania zadośćuczynienia za zerwanie w dramatycznych okolicznościach więzi rodzinnej.
Z tych też względów Prezydent RP w dniu 21 kwietnia 2021 r. wystąpił z inicjatywą ustawodawczą mającą na celu usunięcie rozbieżności w orzecznictwie i jednoznaczne ustawowe potwierdzenie, że tego rodzaju zadośćuczynienie przysługuje członkom rodziny poszkodowanego oraz na wskazaniu prawidłowej podstawy materialnej tej instytucji prawa odszkodowawczego.
Zgodnie z art. 4462 k.c. prawo do zadośćuczynienia będzie dotyczyć, szczególnie dramatycznych sytuacji, gdy w następstwie ciężkiego i trwałego uszczerbku na ciele lub rozstroju zdrowia (ciężkiego, głębokiego i nieodwracalnego upośledzenia funkcji życiowych) dochodzi do niemożności nawiązania lub kontynuowania więzi rodzinnej.
Przedmiotem regulacji będą przypadki trwałego stanu śpiączki pourazowej lub stanów wegetatywnych oraz stanów związanych z uszkodzeniem mózgu albo innych przypadków poważnego i nieodwracalnego rozstroju zdrowia, skutkującego zerwaniem więzi rodzinnej z poszkodowanym. W tego rodzaju tragicznych sytuacjach, skutek zerwania więzi rodzinnych jest podobny w zakresie do śmierci osoby bliskiej, a cierpienie najbliższego członka rodziny związanego z takim chorym jest dominujące w dłuższym okresie, zaś intensywność poczucia i braku nadziei są nie mniejsze niż trauma związana ze śmiercią. Przepis art. 4462 nie zawiera katalogu zamkniętego zdarzeń, będących podstawą żądania zadośćuczynienia, pozostawiając tą kwestię ocenie stron, a w razie sporu, ocenie sądu.
Jak podkreśla Kancelaria Prezydenta RP prawo do zadośćuczynienia będzie dotyczyło nie tylko relacji rodzinnych już nawiązanych w sensie społecznym (pomiędzy żyjącymi najbliższymi członkami rodziny), ale również przypadków, gdy w następstwie czynu niedozwolonego nie będzie możliwe nawiązanie więzi rodzinnej, choć gdyby do wyrządzenia czynu niedozwolonego nie doszło więzi te zostałyby nawiązane.
Ta druga sytuacja dotyczyć będzie roszczeń nasciturusa, jeżeli urodzi się żywy za niemożność nawiązania więzi rodzinnych z najbliższym członkiem rodziny – poszkodowanym, i u którego stan wegetatywny wystąpił przed narodzinami, a także roszczeń rodziców za szkody wyrządzone nienarodzonemu dziecku w okresie ciąży lub w czasie porodu wskutek błędów medycznych.
Ustawa w art. 2 przewiduje stosowanie instytucji zadośćuczynienia za zerwanie więzi rodzinnej z mocą wsteczną, to jest również do zdarzeń powstałych przed dniem wejścia ustawy w życie. Z uwagi na wagę społeczną przedmiotu regulacji takiemu rozwiązaniu nie przeciwstawiają się zasady demokratycznego państwa prawnego. Termin przedawnienia roszczeń będzie wyznaczany przez przepis art. 4421 § 2 k.c.
Ustawa wchodzi w życie po upływie miesiąca od dnia ogłoszenia.
