Psychiatryzacja zjawisk i osób życia społecznego-politycznego to równia pochyła. Działacz na rzecz praw człowieka i sowietolog prof. Robert van Voren z Uniwersytetu Kowieńskiego przestrzega przed przyklejaniem łatek diagnoz psychiatrycznych osobom publicznym, które budzą co najmniej kontrowersje.
Apeluje, by oceniać ich czyny. I pamiętać, że zbrodnie najczęściej popełniają ludzie zdrowi na umyśle, często nadprzeciętnie inteligentni. W języku debaty publicznej, a także w prywatnych rozmowach goszczą czasem terminy zaczerpnięte z podręczników psychiatrii czy psychologii. „Narcyz” – mówiono o prezydencie USA Donaldzie Trumpie. „Psychopata” – to najczęściej określenie padające pod adresem prezydenta Federacji Rosyjskiej Władimira Putina. Psychiatrzy, psycholodzy, a także pacjenci borykający się z zaburzeniami psychicznymi i ich bliscy mają jednoznacznie negatywny stosunek do takiej praktyki. Jestem temu bardzo przeciwny – mówi Robert van Voren.
To mieszkający od dwóch dekad w Kownie holenderski działacz na rzecz praw człowieka, historyk i sowietolog, który w latach 80. ubiegłego wieku systematycznie podróżował do Związku Radzieckiego, by dokumentować represje systemu tego państwa na dysydentach. W obszarze jego głównych zainteresowań badawczych oraz działalności społecznej znajduje się psychiatria, a raczej jej wykorzystywanie do złych celów. Jego zdaniem psychiatria – jak mało która dziedzina – nadaje się do tego doskonale. Jego zdaniem do politycznego nadużywania psychiatrii może dojść w każdym społeczeństwie i w każdym w jakimś stopniu do niego dochodzi.
Psychiatria jest taką dziedziną medycyny, która jest bardzo podatna na polityczną presję i na wykorzystywanie w złym celu. Jedną z przyczyn jest to, że trudno tu o klarowną definicję normy, łatwo zatem zaszufladkować kogoś jako nienormalnego czy też takiego, który ma poglądy wynikające z zaburzeń – mówi prof. Robert Van Voren z Uniwersytetu Kowieńskiego.
- „Bezobjawowa schizofrenia”
Drastycznym przykładem takiego rodzaju nadużyć był stosowany na szeroką skalę system represjonowania ludzi „niewygodnych” w Związku Sowieckim. Zgodnie z wyliczeniami zebranymi przez organizacje praw człowieka w kraju tym, szczególnie na terenie Rosji i dzisiejszej Ukrainy, jeden na trzech dysydentów był kierowany na przymusowe leczenie w szpitalu psychiatrycznym, gdzie poddawano go torturom – faszerowano go lekami antypsychotycznymi i narkoleptycznymi, izolowano, pozbawiano znacznej części praw. Przy czym wszystko w majestacie prawa – do szpitala kierował sąd. Na podstawie opinii psychiatrów, których kształcono w odpowiedni sposób.
Każdy sprzeciw wobec władzy komunistycznej rozpatrywany był w kategoriach medycznych – pisze Joanna Buda w obszernym artykule „Psychiatria w służbie polityki na przykładzie radzieckiej opozycji XX wieku” opublikowanym na łamach „Political Dialogues”. Perfidia tego systemu polegała też na tym, że czyniono to pod maską działania na rzecz chorego człowieka i w „nadziei” na jego „wyleczenie”.
Jakie były objawy „bezobjawowej schizofrenii”? Krytyczne nastawienie do ustroju sowieckiego, co świadczyło wszakże o znacznych deficytach poznawczych. Jeśli jednostka się sprzeciwiała systemowi, to miała przesadne mniemanie o własnej wielkości, dążenie do zmiany to wszak przejaw zaburzeń urojeniowych. I tak dalej.
Prof. Robert van Voren wcale nie myśli, że już koniec z tego rodzaju podejściem, choć nie ma obecnie sowieckiego systemu, a psychiatrii nie nadużywa się na masową skalę. Jego zdaniem miejsce skompromitowanej „bezobjawowej schizofrenii” zajęły zaburzenia osobowości. Wskazuje, że na przykład członkinie Pussy Riot poddano w trakcie ich procesu badaniom psychiatrycznym i właśnie zaburzenia osobowości u nich stwierdzono, przy czym symptomatologia była niemal taka sama, jak w przypadku „bezobjawowej schizofrenii”. Można spekulować, czy decyzja o wysłaniu członkiń „Pussy Riot”, raczej polityczna, nie wynikała z tego, że tak czy inaczej udało się tym kobietom nadać stygmat zaburzenia psychicznego. A problemy psychiczne wciąż stygmatyzują. Nie tylko w Rosji.
- Polityk psychopatą?
Jeśli zaczynamy zastanawiać się nad zdrowiem psychicznym polityka, dochodzimy do pytania, kto i co ma warunkować normę psychiczną. To równia pochyła. Polityka należy oceniać na podstawie jego dokonań lub ich braku, czy były słuszne, czy nie – podkreśla prof. Robert van Voren. Zdaje sobie sprawę z tego, że jest wiele osób, które działania Putina chciałyby zracjonalizować i zaklasyfikować go jako psychopatę czy cierpiącego z powodu innego zaburzenia psychicznego.
Problem polega na tym, że Putin to zagrożenie dla całego świata z tego powodu, kim jest, a nie z powodu jakiejś diagnozy, zaburzenia czy choroby. Jeden z moich kolegów uważa, że przypisanie psychiatrycznej diagnozy Putinowi to obraza dla osób z zaburzeniami psychicznymi. Myślę, że nie mieści nam się w głowie, że można robić to, co Putin. Chcemy to sobie wytłumaczyć uznając, że nie jest to normalne. Problem w tym, że to, co robi Putin, jest normalne. I jest po prostu złe. Tacy ludzie są po prostu źli – stwierdza prof. Robert van Voren.
Przypomina, że wszyscy zbrodniarze sądzeni w Norymberdze byli poddani badaniu psychiatrycznemu. Okazało się, że nie dość, że byli zdrowi na umyśle, to na dodatek grupa ta odznaczała się wyższym niż przeciętny ilorazem inteligencji. Tymczasem zaburzenia psychiczne, jak inne zaburzenia, wiążą się z cierpieniem, często o tyle większym, że dodatkowo napiętnowanym społecznie. Jedną z dróg stygmatyzacji jest psychiatryzacja zjawisk i osób publicznych.
Cierpieniu, potrzebom, zmaganiom z problemami życiowymi, których wszyscy doświadczamy, należy się szacunek. Dzielenie nas na osoby z zaburzeniami psychicznymi i osoby bez takich zaburzeń jest głęboko nieprawdziwe. Wszyscy możemy znaleźć się wśród potrzebujących pomocy – po stracie osoby bliskiej, utracie pracy, zdarzeniu losowym, w wyniku zachorowania, wraz z wiekiem lub kiedy nieoczekiwanie pomocy będzie wymagało nasze dziecko. Powielanie okrutnych stereotypów może wtedy utrudniać przezwyciężanie psychicznego kryzysu zdrowotnego – napisali członkowie zarządu głównego Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego w jednym z oświadczeń w reakcji na kolejny przejaw stygmatyzacji ich pacjentów.
Poprzez: PAP MediaRoom / Serwis Zdrowie Grafika: pixabay.com
